Йод адамның жүйке жүйесінің күйі, эмоционалды жағдайына және психологиялық денсаулығына жауап береді. Бұл гормондар синтезіне тікелей қатысатын жалғыз элемент. Йод қалқанша безінің гормоны тироксинді шығаруға қатысады.
Йод – адам өсімі мен дамуына қажет микроэлемент. Тағам құрамындағы йод жеткіліксіздігі – йод тапшылық бұзылыстары деген жалпы терминмен белгілі.
Йодтапшылық бұзылыстарыныңс ең кең тараған түрі – қарапайым немесе эндемиялық зоб. Эндемиялы зоб – ағзаның жалпы сырқаты, йод тапшылықпен байланысты қалқанша безінің үлкеюі. Йод тапшылық аймақтарында барлық босану санына шаққанда кретинизм жиілігі де 10 пайызға көбейеді., баланың миы ғана емес, сонымен бірге есту, көру, сөйлеу қабілеттері де зиян келтіреді. Сонымен қатар, йод тапшылығынан азап шегуіне әйелдер арасында өлі нәресте туу жағдайлары көп байқалады. Йод жетіспеушілігі үлкенірек жастағы балаларға да кері әсерін тигізеді: психомоторлы даму, бой өсуінің кідірісі және адам ұмытшақө және оның зейіні мен реакциясы төмендеп оқу барысында қиыншылықтар болады.
Зоб таралуының эндемиялық көрсеткіші көптеген алдын алу шараларын өткізу, ең алдымен халықты тағам өнімдері мен су арқылы йодпен дұрыс қамтамасыз ету қажеттігін көрсетеді. Йодтапшылық бұзылыстарының алдын алудағы шараларының бірі – йодталған ас тұзын қолдану, нан пісіру барысында йодталған ашытқы қолдану. Бұл шаралардың таңдалуының себебін былай түсіндіруге болады:
1. Бұл тағамдар халықтың барлық тобы қолдана алатын арзан өнім.
2. Жыл бойы шамамен бірдей мөлшерде халықтың барлық тобымен қолданылады.
3. Йодтау – басқарумен техникалық қызметінде қарапайым құрал-жабдықты қажет ететін араластырудың қарапайым операциясын білдіреді.
Йод тапшылығының орнын толтыру үшін миркоэлементтермен (ас тұзы, ашытқы) байытылған тағам өнімдерін қолдану пайдалы, әрі тиімді. Бұл тиімділігі жоғары қосымша шығындарды қажет етпейтін әдістің кең түрде жүзеге асуы йодтапшылық бұзылыстарының алдын алу мақсаттарында халықтың, сондай-ақ, аналар мен балалардың тамағын жетілдіру мәселелерінде өзінің лайықты орынын алуы тиіс. Бұл өнімнің үй жағдайларында қолданылуы және тұрақты тағам рационына қосылуы, ағзаның йод сияқты өмірге қажет микроэлементпен қамтамасыз етілуін біршама жақсартып, халық денсаулығын сақтауға көмектеседі. Тұзды дұрыс сақтамаған жағдайда, йод оның құрамынан тез буланып кетеді. Мысалы, егер тұз салынған пакет суланса, онда мұндай тұзда йод қалған жоқ. Тұзды тексертіңіз, егер ол кесек болып жабысып қалса, онда тұзда ылғал жиналғанының белгісі, құрғақ тұз үгілгіш болады.
Егер ағзадағы йод тапшылығы жоғары болса, тұз көмек бере алмайды. Маманның кеңесі қажет. Ол йодтың медициналық препараттарын белгілейді. Сөйтіп сіз ағзаға келетін йодты бақылап, өз денсаулығыңызды күте аласыз.
Йод жүйке жүйесінің жай-күйіне, адамның эмоциялық жағдайына және оның психологиялық денсаулығына жауапты. Ал йод жеткіліксіз болса, адам ұмытылып кетеді, оның назары мен реакциясы төмендейді, ұйқысыздық, иммунитеттің әлсіздігі, бедеулік, кардиологиялық және қан тамырларының ауруы, қалқанша бездің үлкеюі және т.б. пайда болады. Қазақстан йод тапшылығы бар өңірлерге жатады: топырақта, суда және тамақта йод жетіспеушілігі. Іс жүзінде әрбір екінші тұрғын йод тапшылығы ауруларына шалдығу қаупінде өмір сүреді. Әсіресе йод жетіспеушілігінен балалар мен жүкті әйелдер осал болып табылады. Йодтың ең бай көзі — су. Суды алу орнына қарай ондағы йодтың мөлшері 15 мкг йодқа жетеді. Сондай-ақ теңіз өнімдерінде йод мөлшері өте жоғары, бұл теңіз қалемшесі, кез келген теңіз балықтары — қалқанша, майшабақ, теңіз басы, тунец, албырт, халибут, код, муссель, скиф, крем. Балықтың барлық түрлерінде 70 мкг-ға дейін йод болады. Йод, әлдеқайда аз мөлшерде баклажан, цукчини, картоп, құлпынай, ешкі сүті, қияр, қызанақ, бұршақ, сарымсақ және шпинат болады. Өсімдіктердегі йодтың мөлшері олар өсірілетін топырақтағы осы микроэлементтің құрамына тікелей байланысты. Ал егер топырақ йодта нашар болса, онда көкөністерде йод аз болады. Йододефицитпен күресудің ең қарапайым және қол жетімді әдісі — йодталған тұзды тамақта пайдалану. Йод тұздың дәмін өзгертпейді, тамаққа өзіне тән иіс бермейді.
Дайын тағамға йодталған тұз жақсы қосылады, өйткені қайнаған кезде йод тұз құрамынан жартылай буланады. Алайда оның бір бөлігі әлі күнге дейін сақталып келеді, сондықтан мұндай тұз өзінің пайдалы қасиеттерін жоғалтпайды. Сондықтан йодталған тұзды консервілеу кезінде де, нан пісіргенде де пайдалануға сәнді. Егер организмде йод жетіспесе, мұнда тұз төтеп бере алмайды. Дәрігердің консультациясы қажет. Ол қажетті дәрі-дәрмектерді тағайындайды. Содан кейін организмге йодтың түсуін бақылап, денсаулығыңызды қадағалайсыз.
Байытылған бидай ұны мен йодталған тұз өнімін кездестірсеңіздер, одан үрікпей алуға тырысыңыздар. Өйткені байытылған ұн мен тұз өзіңізбен жанұяыңыздың денсаулығы үшін өте қажетті екенін ұмытпаңыздар. Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол іздеп, бүгін бітірер істі ертеңге қалдырмаңыздар!
Түркістан облысы; Ордабасы аудандық ауруханасында йод тапшылығының себептерін түсіндірді
