Ордабасы ауданына қарасты Қараспан БМСК, Бөржар МСАК орталығының жалпы тәжірибелі дәрігері Қ.Н.Рахматулла, К.Н.Баянбаева “Атеросклероз” тақырыбында емханаға келген емделушілерге ақпараттандыру мақсатында үн парақшалар таратып, түсіндіру жұмысын жүргізді.
Атеросклероз — қан тамырларының ішкі бетіне холестериннің сіңіп, жиналып, түйін тәрізді шоғырланып қалуы. Холестерин сіңіп қалған орын бастапқы кезде сары жолақ дақ түрінде болса, келе-келе қатайған түйінге айналады. Бұл түйіндер бір-біріне қосылады. Соның салдарынан тамырдың ішкі қабатында жаралар пайда болады, кальций тұздары шөгіп, тамыры қатаяды, қан өтуі қиындайды. Атеросклероз денедегі ең ірі қан тамыры — қолқада жиі пайда болады. Атеросклероз салдарынан қолқаның жұқарған жерлері қалталанып кеңиді (аневризма) де, басқа мүшелердің қан тамырларын бекітіп тастайды. Соның әсерінен кейде науқастың бірнеше минут ішінде өліп кетуі мүмкін.
Атеросклероз — бұл артериялардың қабырғаларында холестерин, май, кальций және қан элементтерінің қосындысы болып табылатын түйіндер жиналатын жағдай.
Сіздің артерияларыңыз — жүрегіңізден денеңіздің қалған бөлігіне оттегіге бай қанды тасымалдайтын қан тамырлары. Түйіндердің жиналуына байланысты олар тарылып, қатайған кезде әртүрлі органдар мен тіндерге қан ағымы шектелуі мүмкін, бұл симптомдар мен тіпті тіндердің зақымдалуына әкелуі мүмкін.
Атеросклероз дененің кез-келген артериясына зақымдауы мүмкін. Мысалы, жүрекке апаратын артериялардың зақымдануы жүректің ишемиялық ауруы деп аталады.
Атеросклероздың белгілері мен симптомдары
Атеросклерозбен ауыратын көптеген адамдарда ешқандай белгілер байқалмайды, әсіресе олардың ауруы жеңіл формада болса.
Бірақ артериялардың тарылуы мен қатаюы қанның дененің белгілі бір аймақтарына жетуіне мүмкіндік бермесе, бұл жерлерде симптомдар пайда болуы мүмкін.
Атеросклероздың жиі кездесетін белгілері жүректе, мида, аяқ-қолдарда және бүйректе қан ағымы шектелген кезде пайда болады.
Зардап шеккен аймаққа байланысты атеросклероздың белгілері мен симптомдары мыналарды қамтуы мүмкін:
Кеудедегі ауырсыну (стенокардия);
Қолдар немесе аяқтардағы ұйығыштық немесе әлсіздік;
Жүру кезінде аяқтың ауыруы (ақсақтық);
Жоғары қан қысымы (гипертония) немесе бүйрек жеткіліксіздігінің белгілері.
Атеросклероздың себептері мен қауіп факторлары
Атеросклероздың нақты себептері белгісіз.
Атеросклероз артериялардың ішкі қабығының зақымдануынан (эндотелий деп аталады) туындауы мүмкін екендігі туралы дәлелдер бар, онда түйіндер әдетте бекіп, өседі.
Артериялардың ішкі қабығының мұндай зақымдануы келесі факторларға байланысты болуы мүмкін:
Темекі шегу және кез келген басқа түрдегі темекіні пайдалану.
Қандағы майдың немесе холестериннің жоғары деңгейі.
Жоғары қан қысымы (гипертония).
Қандағы қант деңгейінің жоғарылауы.
Артрит, жүйелі қызыл жегі, инфекция немесе басқа аурулардан қабынудың болуы.
Атеросклероздың қауіп факторларына келесі денсаулық жағдайлары жатады:
ТТЛП холестеринінің жоғары деңгейі («жаман холестерин»).
Төмен ЖТЛП холестерині («жақсы холестерин»).
Жоғары қан қысымы.
Темекіні пайдалану.
Қант диабеті немесе преддиабет.
Артық салмақ немесе семіздік.
Физикалық белсенділіктің болмауы.
Дұрыс емес диета.
Жүрек ауруының отбасылық тарихы.
Егде жас.
Еркектерде атеросклероз қаупі 45 жастан кейін артады. Әйелдерде қауіп 55 жастан кейін артады.
Егер сіздің әкеңізге немесе ағаңызға 55 жасқа дейін жүрек ауруы диагнозы қойылса немесе сіздің анаңызға немесе әпкеңізге 65 жасқа дейін жүрек ауруы диагнозы қойылса, атеросклероздың даму қаупі жоғары болады.
Сонымен қатар, соңғы зерттеулер қандағы С-реактивті ақуыз (СРБ) деп аталатын ақуыздың жоғары деңгейі атеросклероздың даму қаупін арттыруы мүмкін екенін көрсетеді. СРБ — бұл сіздің ағзаңыздағы қабынудың белгісі.
Атеросклероз қалай анықталады?
Атеросклерозды диагностикалау үшін дәрігер сізден симптомдар туралы сұрайды, ауру тарихын зерттейді, физикалық қарау жүргізеді және белгілі бір сынақтарды тағайындайды.
Атеросклерозды диагностикалау үшін жиі қолданылатын сынақтарға мыналар жатады:
Қан анализі. Дәрігер қандағы холестерин мен триглицеридтерді, сондай-ақ қант диабеті немесе преддиабет бар болса немесе тек күдіктенсе, қандағы глюкоза (қант) деңгейін тексере алады.
Қан қысымын өлшеу. Дәрігер сіздің қан қысымыңызды қолдарыңыздағы немесе аяқтарыңыздағы әртүрлі нүктелерде өлшей алады, бұл қан ағымын өлшеуге және бітелулерді анықтауға көмектеседі. Ол үшін арнайы ультрадыбыстық аппаратты (ультрадыбыстық доплерография) қолдануға болады.
Коронарлық ангиограмма. Бұл сынақ артерия арқылы ұзын, тар түтікті (катетерді) енгізуді және оны жүрекке қарай жылжытуды, содан кейін коронарлық артериялардың бітелуін анықтау үшін рентген сәулелерінде көрінетін бояғышты енгізуді қамтиды.
Электрокардиограмма (ЭКГ). Бұл тест сіздің жүрегіңіздегі электрлік белсенділікті өлшейді және жүрек ритмінің бұзылуын немесе алдағы жүрек ұстамасын анықтай алады.
Атеросклероздың болжамы
Атеросклероз — бұл жүрек жеткіліксіздігі, инфаркт немесе инсульт сияқты күрделі мәселелерге әкелуі мүмкін ауыр жағдай. Бірақ әр адамда ол әр түрлі қарқынмен дамиды.
Егер сіздің атеросклерозыңыз ондаған жылдар бойы өте баяу дамып, жеңіл болатын болса, нәтижесінде сізде ешқашан симптомдар немесе денсаулықпен мәселенің болмауы мүмкін.
Бірақ егер сіздің атеросклерозыңыз тезірек дамып, орташа немесе ауыр болса, сіз мүгедектік асқынуларға немесе мезгілсіз өлімге тап болуыңыз мүмкін.
Атеросклероздың даму немесе прогрессия жылдамдығы бірнеше қауіп факторларына байланысты, олардың көпшілігі сіздің өмір салтыңызға байланысты.
Атеросклероздың ұзақтығы
Атеросклероздың дамуына кететін уақыт әр адамда әр түрлі болады.
Кейбір адамдарда атеросклероз отыз жасқа дейін тез дамиды. Басқаларында бұл елу, алпыс немесе одан жоғары жасқа дейін айтарлықтай дәрежеде дамымайды.
Егер сізде атеросклероз болса, ол уақыт өте келе нашарлайды. Бұған ықпал ететін қауіп факторларын өзгерту арқылы одан аулақ бола аласыз.
Атеросклерозды дәрі-дәрмектермен, жаттығулармен, салмақ жоғалтумен, жүрекке пайдалы диетамен және басқа да өмір салтымен тоқтатуға немесе қалпына келтіруге болады.
Атеросклерозды емдеу нұсқалары
Дәрігер атеросклероз еміне беретін емдеу курсы оның қаншалықты ауыр екеніне және қандай артерияларға әсер ететініне байланысты болады.
Егер жүрекке немесе миға қан ағымы айтарлықтай шектеулі болса, бұл жағдайды емдеу өте маңызды болуы мүмкін.
Атеросклерозды емдеудің дәлелденген әдістеріне өмір салтын өзгерту шаралары, рецепт бойынша дәрі-дәрмектер және хирургиялық процедуралар жатады.
Өмір салтын өзгерту көбінесе ұсынылатын алғашқы емдеу әдісі болып табылады және сізге басқа емдеу қажет болса да көмектеседі.
Атеросклерозды дәрі-дәрмекпен емдеу қан қысымын төмендетеді, зиянды холестерин деңгейін жақсартады және қауіпті қан ұйындыларының пайда болу қаупін азайтады.
Хирургиялық араласу әдетте сіздің жағдайыңыз өте ауыр болған жағдайда немесе дәрі-дәрмекпен емдеуге нашар жауап берсеңіз ғана ұсынылады.
Дәрі-дәрмек нұсқалары
Сіздің дәрігеріңіз атеросклероздың әртүрлі себептерін немесе салдарын емдеу үшін дәрі тағайындай алады:
Холестеринге қарсы дәрі-дәрмектер. Статиндер мен фибраттарды қамтитын бұл препараттар жалпы холестерин мен ТТЛП («жаман») холестерин деңгейін төмендетуге арналған.
Тромбоциттерге қарсы препараттар. Бұл препараттар, соның ішінде аспирин, артерияны бітеп тастауы мүмкін қауіпті қан ұйындыларының пайда болу қаупін азайтады.
Қан қысымын төмендететін дәрілер. Бұл препараттарға, олардың кейбіреулері кеудедегі ауырсынуды жеңілдетуі мүмкін, бета-блокаторлар, ангиотензин түрлендіретін фермент тежегіштері (AПФ), кальций өзекшелерінің блокаторлары және диуретиктер жатады.
Баламалы және қосымша емдеу әдістері
Өмір салтын өзгерту атеросклерозбен күресудің маңызды бөлігі болып табылады. Маңызды өзгерістер мыналарды қамтуы мүмкін:
Көбірек аэробты жаттығулар.
Жүрекке пайдалы диетаны ұстану.
Артық салмақтан арылу.
Стрессті басқару.
Темекі шегуден бас тарту.
Хирургиялық процедуралар
Егер сіздің симптомдарыңызды жақсарту үшін өмір салтын өзгерту шаралары мен дәрі-дәрмектер жеткіліксіз болса немесе атеросклероз өршу үстінде болса, дәрігер келесі процедуралардың бірін немесе бірнешеуін ұсынуы мүмкін:
Ангиопластика және стент орнату. Бұл процедура кішкентай шарды үрлеу және артерияны ашық ұстау үшін орнында қалатын торлы түтік стентті енгізу арқылы бітелген артерия аймағын ашуды қамтиды.
Эндартерэктомия. Бұл процедура артерия қабырғасынан түйіндер шөгінділерін хирургиялық жолмен алып тастауды қамтиды. Мұны мойын ұйқы артерияларында жасауға болады.
Фибринолитикалық терапия. Дәрігер оны жою үшін жедел қан ұйындыларының орнында қан ұйындысын ерітетін дәріні қолдануы мүмкін.
Шунттау. Бұл хирургиялық процедура кезінде дәрігерлер қан тамырларының бір бөлігін дененің басқа аймағынан алып, бітелген немесе тарылған артерияның айналасына орналастырады.
Атеросклероздың алдын алу
Егер сіздің атеросклерозыңыз әлі ерте сатысында болса немесе бұл жағдай сізге әлі диагноз қойылмаған болса, өмір салтын өзгерту шаралары сіздің тамырларыңызда түйіндердің пайда болуын болдырмауға көмегін тигізеді. Оларға мыналар жатады:
Темекі шегуден бас тарту.
Жүрекке пайдалы диетаны ұстану.
Аэробты жаттығулардың жеткілікті мөлшерде жасау.
Салауатты салмақты сақтау дейді topdoc.me.
Темекі шегуден бас тарту тәуелділікті шектеудің ең маңызды факторы болуы мүмкін, содан кейін диета мен физикалық белсенділік.
Жүрекке пайдалы диета жемістер мен көкөністерге, дәнді дақылдарға, ақуыздың майсыз көздеріне және пайдалы майларға негізделген. Натрийді (тұзды), тазартылған көмірсуларды, қаныққан майларды және транс майларды тұтынуды шектеу маңызды.
Жеткілікті жаттығулар әдетте аптасына бірнеше рет 30 минуттық орташа аэробты белсенділікті білдіреді. Жаттығуды неғұрлым көп жасасаңыз, соғұрлым көп пайда әкеледі. Демалыс күндері аптасына кемінде бір рет жаттығу жасау ештеңеден гөрі жақсы.
Артық салмақ жоғалту холестерин деңгейін жақсартуға көмектеседі. Егер сізде артық салмақ болса, дене салмағының тек 10% жоғалту айтарлықтай өзгеріс әкелуі мүмкін.
Атеросклероздың асқынуы
Атеросклероздың ықтимал асқынулары қандай артерияларға әсер ететініне байланысты. Олар мыналарды қамтуы мүмкін:
Жүректің ишемиялық ауруы (ЖИА);
Ұйқы артериясының ауруы;
Созылмалы бүйрек ауруы;
Перифериялық артерия ауруы;
Аневризма.
Атеросклероз жүрекке апаратын артерияларды тарылтқанда, сізде кеудедегі ауырсынуды (стенокардия), жүректің ишемиялық ауруы дамуы мүмкін (ЖИА), жүрек жеткіліксіздігін немесе жүрек ұстамасын тудыруы мүмкін.
Атеросклероз миға апаратын артерияларды тарылтқанда, сізде өтпелі ишемиялық шабуылға (ТИА) немесе инсультке әкелуі мүмкін, ұйқы артериясы ауруы дамуы мүмкін.
Бүйрек артерияларының тарылуы созылмалы бүйрек ауруын тудыруы мүмкін, онда сіздің бүйректеріңіз ағзаңыздағы қалдықтарды жеткілікті түрде сүзе алмайды.
Атеросклероз қолдарыңыздағы немесе аяқтарыңыздағы артерияларды тарылтқанда, сізде қан айналымы проблемалары болуы мүмкін, бұл зақымдалған аяқ-қолдардың қозғалу кезінде сезімталдығын жоғалтады немесе ауырады. Бұл перифериялық артерия ауруы ретінде белгілі.
Атеросклероз сонымен қатар аневризма деп аталатын артерия қабырғасының ісінуін тудыруы мүмкін. Бұл ауыр асқыну денеңіздің кез келген жерінде пайда болуы мүмкін және пульсирленген ауырсынуды немесе ішкі қан кетуді тудыруы мүмкін, екеуі де шұғыл медициналық көмекті қажет етеді.
Атеросклероз жүрек қыспасы (стенокардия), жүректің созылмалы ишемиялық ауруы, жүрек инфарктінің негізгі себебі болып есептеледі.Атеросклероздан сақтану үшін дұрыс тамақтану, әсіресе, өсімдік майын пайдалану, спортпен шұғылдану керек.
Түркістан облысы: Ордабасы аудандық ауруханасында атеросклероз апталығы өтті.
