Мемлекеттік қаржыны мақсатты әрі тиімді пайдалану – ел дамуының басты тетіктерінің бірі. Әсіресе әлеуметтік салаларда бөлінетін қаражаттың дұрыс жұмсалуын қамтамасыз ету – азаматтардың әл-ауқаты мен мемлекеттік басқару жүйесінің сенімділігіне тікелей әсер етеді. Осыған байланысты Шымкент қаласында қаржылық тәртіпті сақтау және бюджеттік қаражатты тиімді игеру бойынша кешенді бақылау шаралары тұрақты түрде жүргізілуде.
2025 жылдың басынан бері ҚР Қаржы министрлігінің Ішкі мемлекеттік аудит комитетінің Шымкент қаласы бойынша департаменті «Онлайн бюджеттік мониторинг» ақпараттық жүйесі арқылы әлеуметтік бағыттағы шығындарды қадағалауды күшейтті. Атап айтқанда, білім беру, мәдениет, спорт және денсаулық сақтау салаларында жалақы төлеуге бағытталған бюджеттік қаражаттың заңдылығы мен тиімділігі қатаң бақылауға алынды.
Ағымдағы кезең ішінде аталған салаларда жүргізілген мониторинг нәтижесінде жалпы сомасы 353,2 миллион теңгеге күмән тудыратын төлемдер анықталды. Бұл – бюджет қаражатын басқарудағы бірқатар олқылықтардың бар екенін көрсетеді. Ең көп бұзушылықтар білім беру саласында тіркелген: 240,5 млн теңге немесе барлық күмәнді соманың 68%-ы осы салаға тиесілі. Қалған күмәнді төлемдер мынадай үлесте бөлінді:
Спорт мекемелері – 52,9 млн теңге (15%);
Мәдениет ұйымдары – 30,5 млн теңге (9%);
Денсаулық сақтау мекемелері – 29,1 млн теңге (8%).
Бұл деректер мемлекеттік қаражаттың жұмсалу сапасын арттыру қажет екенін көрсетеді. Қаржылық бақылау тексерулері барысында барлығы 411 күмәнді жағдай тіркеліп, соның 163-іне нақты ескерту-хабарламалар тиісті мекемелерге жолданған. Мұнда да білім беру саласы көш бастап тұр – тіркелген 254 жағдайдың 130-ы бойынша ескертулер берілген. Ал спорт саласы бойынша 13, мәдениет және денсаулық сақтау салаларының әрқайсысында 10 жағдайдан ескерту берілген.
Мониторинг барысында анықталған 93,6 млн теңге көлеміндегі сома негізсіз төлем ретінде расталып, бұл жалпы күмәнді төлемдердің 27 пайызын құрайды. Бұл – бюджеттік тәртіптің бұзылуының нақты дәлелі. Алайда қабылданған жедел шаралардың нәтижесінде 67,8 млн теңге мемлекет қазынасына қайтарылып, оның өтеу деңгейі 72,5%-ға жетті. Бұл – қаржылық бақылаудың нақты нәтижелері бар екенін айғақтайды.
Айта кету керек, қалған сома бойынша жұмыстар жалғасуда. Төрт білім беру мекемесіне қатысты құжаттар сотқа жолданып, заңды тәртіппен қаралуда. Бұл – қаржылық тәртіп бұзған мекемелердің жауапкершілікке тартылатынының нақты дәлелі. Мұндай сот істері бюджеттік қаражатты заңсыз пайдаланудың салдары қандай болатынын көрсетіп, өзге ұйымдарға да сабақ болуы тиіс.
Жалпы, бұл бағыттағы шаралар Қаржы министрлігінің Ішкі мемлекеттік аудит комитеті тарапынан әзірленген және жүйелі түрде жүзеге асырылып жатқан бюджет шығындарын бақылау саясатының бір бөлігі болып табылады. Оның басты мақсаты – әлеуметтік салаларда бюджет қаржысының заңсыз пайдаланылуын болдырмау, тәуекелдерді азайту және қаржылық тәртіпті күшейту.
«Онлайн бюджеттік мониторинг» жүйесінің енгізілуі – мемлекеттік басқарудың ашықтығы мен тиімділігін арттыруға бағытталған үлкен қадам. Бұл жүйе нақты уақыт режимінде бюджеттік операцияларды бақылауға мүмкіндік беріп, тәуекелдерді ерте сатыда анықтауға жол ашады. Осы арқылы қаржы бұзушылықтарына жол бермей, қаражатты тиімді әрі ашық пайдалану қамтамасыз етіледі.
Сонымен қатар, мұндай бақылау шараларының тағы бір маңызды аспектісі – жергілікті мекемелердің қаржылық сауаттылығын арттыру. Себебі анықталған кемшіліктердің бір бөлігі бюджеттік тәртіпті сақтауға қатысты білімнің жеткіліксіздігінен туындап жатады. Сондықтан да жергілікті атқарушы органдар мен мекеме басшыларына бюджеттік процестерге қатысты түсіндіру жұмыстары жүргізілуде.
Қорытынды:
Шымкент қаласында жүргізіліп жатқан қаржылық бақылау шаралары бюджет қаражатының заңдылығын, тиімділігі мен мақсаттылығын қамтамасыз етуге бағытталған нақты әрі нәтижелі қадамдардың бірі болып отыр. Бұл жұмыстар – тек қаржы жүйесіндегі тәртіпті сақтау ғана емес, сонымен қатар қоғамның билікке деген сенімін арттырудың да бір жолы.
Болашақта да мұндай тексерулер мен мониторингтер жалғасын табатыны анық. Себебі мемлекеттік қаржы – халықтың мүддесі үшін бөлінетін ұлттық ресурс. Оны тиімді әрі ашық басқару – әрбір мемлекеттік мекеменің басты міндеті.
