Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етуде мемлекеттік қолдау шаралары маңызды рөл атқарады. Ел бюджетінен түрлі салаларға бағытталатын қаржылық көмектер, субсидиялар, гранттар мен жеңілдетілген несиелер – бұл тек шығын емес, болашақта халыққа, кәсіпкерлікке, өндіріс пен экономикаға пайда әкелетін инвестиция. Осы тұрғыда «Әр теңге – есепте» қағидаты ерекше маңызға ие. Мемлекеттік қаржының әрбір теңгесі нақты қайтарым беріп, елдің әл-ауқатын арттыруға қызмет етуі тиіс.
Мемлекеттік қолдау деген не?
Мемлекеттік қолдау – бұл экономиканың түрлі секторларына бағытталған қаржылық, құқықтық және ұйымдастырушылық көмектер жиынтығы. Қазақстанда мұндай қолдау негізінен ауыл шаруашылығы, шағын және орта бизнес (ШОБ), өнеркәсіп, білім беру, денсаулық сақтау және инфрақұрылымдық салаларға көрсетіледі. Бұл қолдаудың басты мақсаты – кәсіпкерлік бастамаларды ынталандыру, отандық өнім көлемін арттыру, халықты жұмыспен қамту және экономикалық өсімді қамтамасыз ету.
Субсидия мен инвестицияның қайтарымы қандай?
Көп жағдайда мемлекеттік бағдарламаларға бөлінген қаражаттың тиімділігі мен экономикалық қайтарымы нақты есеппен, аналитикалық көрсеткіштермен өлшенеді. Әрбір жұмсалған 1 теңге мемлекетке, қоғамға не береді деген сұрақ үнемі өзекті. Осыған нақты мысалдар келтірейік:
Ауыл шаруашылығындағы субсидиялар
Ауыл шаруашылығы – мемлекеттің тікелей қаржылық қолдауына зәру салалардың бірі. 2024 жылы бұл салаға республикалық бюджеттен шамамен 500 млрд теңге көлемінде субсидия бөлінді. Бұл қаражат ауыл шаруашылығы техникасын жаңартуға, тыңайтқыштар сатып алуға, мал шаруашылығын дамытуға және суармалы егіншілікке бағытталды.
Қайтарымы қандай болды?
Мемлекеттен бөлінген әр 1 теңге орта есеппен 2,8 теңге ауыл шаруашылығы өніміне айналды.
2024 жылдың соңында ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің көлемі 1,4 трлн теңгеден асты.
50 мыңға жуық жаңа жұмыс орны ашылды.
Ауылдық жерлерде халықтың табысы өсті, ішкі нарықтағы азық-түлік қауіпсіздігі жақсарды.
Шағын және орта бизнеске көрсетілген қолдау
“Бизнестің жол картасы – 2025” бағдарламасы аясында мемлекет ШОБ субъектілеріне қолайлы жағдай жасап келеді. Оның ішінде пайыздық мөлшерлемені субсидиялау, кепілдік беру, инженерлік инфрақұрылым жүргізу сынды құралдар кеңінен қолданылуда. 2024 жылы бағдарлама аясында 200 млрд теңге көлемінде қаржылық қолдау көрсетілді.
Нәтижесі:
10 мыңнан астам кәсіпкер осы бағдарламамен қамтылды.
300 мың адам тұрақты жұмысқа орналасты.
Мемлекеттік қолдау алған кәсіпкерлердің салық түрінде қайтарған қаражаты – 800 млрд теңгеден асты. Бұл – әр 1 теңге мемлекеттік қолдауға 4 теңге қайтарым деген сөз.
Индустрия мен инфрақұрылым: ұзақ мерзімді тиімділік
2024 жылы индустриялық-инновациялық жобаларды қолдауға 150 млрд теңге бағытталды. Бұл қаражат зауыттар мен фабрикалар салуға, өңдеу өнеркәсібін дамытуға және жаңа технологияларды енгізуге жұмсалды.
Қайтарым:
Әрбір 1 теңге мемлекеттік қаржыға 2–3 теңге көлемінде жеке инвестиция тартылды.
30-дан астам жаңа өндіріс іске қосылды.
Шикізаттық емес экспорт көлемі 20%-ға артты.
Өңірлік даму мен жұмыссыздық деңгейінің төмендеуіне үлес қосты.
Әлеуметтік тиімділік: халық тұрмысына тікелей әсері
Мемлекеттік бағдарламалар тек экономикалық өсім үшін ғана емес, халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталады. Мәселен:
«Еңбек» бағдарламасы аясында 2024 жылы 1 млн-нан астам адам еңбек нарығына тартылды. Оның ішінде 300 мың адам оқыту курстарынан өтті, 50 мың адам өз кәсібін ашты.
«Нұрлы жер», «Бақытты отбасы» сияқты тұрғын үй бағдарламалары арқылы 150 мыңнан астам отбасы баспаналы болды.
Жас мамандарға, мүгедек жандарға және көп балалы отбасыларға арнайы қолдау түрлері көрсетілді.
Бұлардың барлығы – мемлекеттің теңгесі халықтың өмір сапасына қалай әсер ететінінің жарқын дәлелі.
Тиімділік пен бақылау: «Әр теңге – есепте» деген қағиданың негізі
Мемлекеттік қаржының тиімді пайдаланылуы тек оны бөлу арқылы емес, оны бақылау, мониторинг жасау және есеп беру арқылы жүзеге асады. Бүгінде цифрландыру, ашықтық және есептілік талаптары күшейіп келеді. Бұл – сыбайлас жемқорлықтың алдын алу, мақсатсыз шығындарды азайту және халық сенімін арттыру үшін аса қажет шаралар.
Алайда, кей жағдайларда:
Қаражат мақсатсыз жұмсалуы мүмкін;
Жобалар тиімсіз болуда;
Жауапты органдар тарапынан бақылау әлсіз болып жатады.
Сондықтан да, мемлекеттік теңгенің нақты қайда, қалай және кімге жұмсалып жатқанын қоғам біліп, оған белсенді араласуы маңызды.
Қорытынды
«Әр теңге – есепте» қағидаты – бұл жай ғана ұран емес, мемлекеттік қаржыны басқарудағы негізгі принцип болуы тиіс. Қазақстанда бөлінетін субсидиялар мен бағдарламалар өз тиімділігін көрсетіп келеді. Алайда болашақта бұл процестерді одан әрі жетілдіру, нәтижелілікке негізделген тәсілге көшу қажет.
Мемлекет тарапынан бөлінген әрбір 1 теңге:
2-4 теңге экономикалық қайтарым әкеліп отыр;
Мыңдаған жұмыс орындарының құрылуына негіз болуда;
Өңірлердің әлеуметтік-экономикалық дамуына серпін беруде.
Демек, мемлекеттік қолдауды тиімді жоспарлау, әділ бөлу және нақты есеп жүргізу арқылы ел экономикасы мен азаматтардың өмір сапасын жақсартуға болады.
Теңге санаулы – нәтиже нақты: Мемлекеттік бағдарламалар мен экономикалық тиімділік
