Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2025 жылғы 8 қыркүйектегі Жолдауында мемлекеттік қаржы саясатына ерекше назар аударып, салықтан түскен әрбір теңге халықтың игілігіне бағытталуы тиіс екенін атап өтті. Бұл қағидат – елімізде қаржылық басқарудың әділ әрі тиімді болуына, сондай-ақ азаматтардың өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған маңызды реформа болып табылады.
Президент атап өткен бұл ұстаным бүгінде еліміздің барлық өңірлерінде жүзеге асырылып келеді. Соның ішінде Шымкент қаласы қаржылық дербестікті арттыру бағытында белсенді жұмыс жүргізуде. Қала бюджетінің кірістері жыл сайын тұрақты өсіп, өзін-өзі басқаруға көшу процесі қарқынды дамып жатыр.
Қаржылық дербестік дегеніміз не?
Бюджет дербестігі немесе қаржылық дербестік – бұл жергілікті атқарушы органдардың өз аумағындағы салық және өзге де түсімдерді дербес жоспарлап, басқаруға, сондай-ақ оларды тиімді жұмсауға мүмкіндік беретін жүйе. Бұл – жергілікті биліктің жауапкершілігін арттырып, мемлекеттік қызмет көрсетудің сапасын жақсартуға бағытталған маңызды құрал.
Яғни, бюджет дербестігі артқан сайын, қала тұрғындарының нақты қажеттіліктеріне сай шешімдер қабылданады. Мысалы, қай ауданда балабақша салу керек, қай көшеге жол төсеу керек, қандай әлеуметтік бағдарламаларға қаржы бөлу қажет — осындай маңызды мәселелерді орталықтан емес, жергілікті деңгейде шешуге мүмкіндік береді.
Шымкент қаласындағы қаржылық өсім динамикасы
Соңғы екі жыл ішінде Шымкент қаласының бюджеті едәуір өсті. 2023 жылы қала қазынасы 343 миллиард теңге шамасында болса, бүгінде бұл көрсеткіш 473 миллиард теңгеге жеткен. Бұл — 130 миллиард теңгеге арту деген сөз. Мұндай өсім Шымкенттің экономикалық даму қарқынының жоғары екенін көрсетеді.
Мұнымен қатар, қала бюджетіндегі дербестік деңгейі 46%-дан 56%-ға дейін көтерілді. Бұл – қалалық әкімдік өзінің табысына иелік етіп, қаражатты өз бетінше басқару мүмкіндігін кеңейтіп отырғанын білдіреді. Яғни, бұрын бюджеттің жартысына жуығы республикалық трансферттер мен субвенциялар есебінен толықтырылса, енді қала өзінің қаржылық әлеуетін өзі қалыптастырып жатыр.
2026 жылға дейінгі мақсаттар
Шымкент қаласы әкімдігінің жоспарына сәйкес, 2026 жылға дейін бюджет дербестігі 72%-ға жетуі тиіс. Бұл – өте маңызды меже. Бұл көрсеткішке қол жеткізу үшін бірнеше нақты қадамдар қарастырылып отыр:
Салықтық түсімдердің ұлғаюын қамтамасыз ету. Қала экономикасын әртараптандыру арқылы шағын және орта бизнесті дамыту, инвестиция тарту, жаңа жұмыс орындарын ашу арқылы салық базасын кеңейту көзделуде.
Қаржылық жоспарлау мен басқаруды цифрландыру. Бұл – бюджет қаражатын тиімді, ашық және әділ түрде пайдалануға жол ашады.
Қоғамдық бақылауды күшейту. Азаматтар бюджеттің қалай жұмсалып жатқанын бақылауға мүмкіндік алады. Бұл – тұрғындардың мемлекеттік басқаруға қатысуын арттырады.
Халықтың өмір сапасын арттыруға бағытталған нақты істер
Қала бюджетінің артуы мен қаржылық дербестіктің кеңеюі – бұл тек сандар ғана емес. Бұл – нақты істермен дәлелденіп жатқан даму жолы. Соңғы жылдары Шымкентте:
30-дан астам жаңа мектеп пайдалануға берілді;
100 шақырымнан астам жол жөнделіп, жаңадан салынды;
Ауыз су мен газбен қамту көрсеткіштері едәуір артты;
Көп балалы отбасыларға, әлеуметтік осал топтарға арналған тұрғын үйлер салу белсенді түрде жалғасып жатыр;
Қоғамдық көлік, денсаулық сақтау, мәдениет және спорт салаларында ауқымды жобалар іске асырылуда.
Бұл жобалардың көпшілігі — жергілікті бюджеттің есебінен атқарылып жатыр. Яғни, қала тұрғындары төлеген салық тікелей өздерінің өмір сүру жағдайларын жақсартуға жұмсалуда.
Қаржылық дербестік – нағыз өзін-өзі басқаруға апарар жол
Шымкент қаласындағы қаржылық дербестіктің артуы — еліміздегі «Жергілікті өзін-өзі басқаруды» дамыту тұжырымдамасына толық сай келеді. Себебі, кез келген қоғамда тиімді басқару үшін биліктің орталықтан жергілікті деңгейге қарай ығысуы маңызды. Бұл:
басқару шешімдерінің жедел қабылдануына;
ресурстардың нақты қажеттілікке жұмсалуына;
халықтың жергілікті мәселелерге араласуына жол ашады.
Осылайша, қаржылық дербестік — тек экономикалық ұғым емес, бұл – демократиялық қоғам құрудың да негізгі элементтерінің бірі.
Қорытындылай келе, Шымкент қаласында соңғы жылдары жүзеге асып жатқан бюджеттік саясат — жергілікті басқарудың тиімді үлгісіне айналып келеді. Қала билігі мен тұрғындардың өзара сенімге негізделген ынтымақтастығы нәтижесінде, бюджет қаражаты ашық әрі мақсатты түрде жұмсалып отыр. Ал бұл – тұрақты дамудың кепілі.
