Экономика – тек бизнес емес: Тұтынушы құқығының қорғалуы
Қазіргі заманда экономикалық дамудың басты тіректерінің бірі – тұтынушының мүддесін қорғау. Қазақстанның нарықтық жүйесінде тұтынушылар тек өнім не қызмет тұтынушысы ғана емес, сонымен қатар экономиканың белсенді қатысушыларына айналуда. Осы орайда мемлекет тарапынан олардың құқықтарын қорғау тетіктерін күшейту, заңнаманы жетілдіру, бақылау механизмдерін енгізу маңызды міндетке айналды.
2025 жыл — тұтынушылар құқықтарын қорғау бағытында айтарлықтай белсенділік байқалған жыл. Бұл үдерістер Шымкент қаласында да нақты көрсеткіштермен айқындалып отыр.
Заңнамалық өзгерістер: тұтынушыларды қорғаудың жаңа кезеңі
2024–2025 жылдары Қазақстан Республикасында тұтынушы құқықтарын қорғау жүйесі түбегейлі жаңартылды:
1. Тұтынушы құқықтары жөніндегі омбудсмен институты
Бұл жаңа институт – халық пен мемлекеттік органдар арасындағы делдал. Оның міндеті – даулы жағдайларды әділ қарау, бизнес пен тұтынушы арасындағы тепе-теңдікті сақтау. Омбудсменге тікелей шағым түсіруге мүмкіндік беру – тұтынушыны қорғаудағы жаңа қадам.
2. Шағым беру рәсімі оңтайландырылды
Бұрынғы көп сатылы жүйе (төрт кезең: тұтынушы – сатушы – арбитраж – сот) екі сатыға қысқартылды: келіссөз (претензиялық) кезең және сот кезеңі. Бұл тұтынушылардың мәселелерін жылдам және тиімді шешуге жағдай жасайды.
3. Онлайн саудаға қатысты құқықтық реттеу
Интернет арқылы сатып алу кең тараған қазіргі кезеңде онлайн сатушыларға қатысты жаңа жауапкершілік нормалары енгізілді. Енді тұтынушы сапасыз өнім алған жағдайда электронды түрде шағым беріп, құқықтарын қорғау мүмкіндігіне ие.
4. Өтемақылық санкциялар мен жауапкершілік
2025 жылғы өзгерістер аясында тұтынушыға келтірілген зиян үшін сатушыдан тікелей өтемақы талап ету мүмкіндігі қарастырылды. Бұл бизнеске үлкен жауапкершілік жүктейді және тұтынушының мүддесін заңмен нақты қорғайды.
2025 жыл: Шымкент қаласындағы тұтынушы құқықтарын қорғау нәтижелері
Шымкент қаласы – еліміздің үшінші мегаполисі ретінде, халық саны, сауда көлемі мен қызмет көрсету нарығы жағынан алдыңғы қатарда. Осыған орай, тұтынушы құқығын қорғау саласында да нақты жұмыс атқарылуда.
1. Тұтынушылардың шағымдары мен олардың нәтижесі
2024 жылы Шымкент қаласында тұтынушылардан 5 882 шағым түсті.
Осы шағымдардың нәтижесінде тұтынушыларға 266,4 млн теңге қайтарылды. Бұл – тек ақшалай өтемақы ғана емес, тұтынушының әділетке деген сенімінің қалпына келуі.
2. Тексерулер мен заңбұзушылықтар
2025 жылдың алғашқы жартыжылдығында Шымкент қаласы бойынша 618 тексеру жүргізілді.
Оның ішінде 351 кәсіпкерлік субъектісі әкімшілік жауапкершілікке тартылып, жалпы сомасы 12,3 млн теңге айыппұл салынды.
Сонымен қатар, 331 бизнес субъектісіне ескерту берілді. Бұл — құқықбұзушылыққа жол бермей, алдын алу шаралары ретінде қолданылады.
3. Республикадағы нәтижелер мен Шымкенттің үлесі
Республика көлемінде тұтынушы шағымдары 37 090-ға жетті (өткен жылмен салыстырғанда 151,8% өсім).
Шымкент бұл көрсеткіштер бойынша алғашқы үш өңірдің қатарына кіреді.
2025 жылдың өзінде ғана 1,3 млрд теңге сомасында өтемақы тұтынушыларға қайтарылған, оның ішінде Шымкенттің үлесі – елеулі.
Тұтынушы сенімінің көрсеткіштері
Экономикадағы тұрақтылық пен әлеуметтік жағдайдың жақсаруы тұтынушы көңіл-күйіне тікелей әсер етеді.
2025 жылдың қаңтарында Қазақстанда тұтынушылар сенім индексі – 93,2 балл деңгейінде болды (орташа деңгейден төмен).
Алайда, Шымкент қаласы бұл көрсеткіш бойынша оң нәтиже көрсетіп, тұрғындардың 51,5% экономикалық жағдайға сенім білдірген.
Наурыз айында сенім деңгейі 95,3 баллға дейін өсті, бұл – экономикалық белсенділіктің қайта қалпына келуінің белгісі.
Нақты мысал: Тұтынушының құқығы қалай қорғалды?
Шымкент қаласында тұтынушы онлайн дүкеннен сапасыз тұрмыстық техника сатып алып, бірнеше апта ішінде ол істен шыққан. Сатушы тарапынан жауап болмаған соң, азамат цифрлық тұтынушы порталы арқылы шағым түсірді. Омбудсмен аппараты істі қарап, сатушыға айыппұл мен тұтынушыға толық өтемақы төлеу жөнінде шешім шығарды. Барлық процесс 14 жұмыс күні ішінде жүзеге асты.
Қорытынды
Қазақстанда және Шымкент қаласында тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласында нақты, нәтижелі жұмыстар жүргізілуде.
Мемлекеттік деңгейде:
Заңнамалық реформалар жүзеге асып, тұтынушы мүддесі алдыңғы қатарға қойылды.
Омбудсмен, жеңілдетілген шағым беру, онлайн сауданы реттеу – заманауи әрі тиімді тетіктер.
Өңірлік деңгейде (Шымкент):
Мыңдаған азаматтың құқығы қорғалып, миллиондаған теңге өтемақы қайтарылды.
Қоғамның тұтынушылық мәдениеті мен заң сауаттылығы артып келеді.
Экономика — тек бизнес пен табыс емес, ол ең алдымен тұтынушының қауіпсіздігі, сенімі мен құқығы. Ал бұл – әділетті қоғам мен тұрақты экономиканың негізі.
