2025 жылдың қаңтар-қыркүйек айлары аралығындағы кезеңде Қазақстан Республикасы бойынша, соның ішінде Шымкент қаласында да тұтыну нарығында елеулі баға өзгерістері орын алды. Атап айтқанда, азық-түлік емес тауарлар бағасының өсуі халықтың күнделікті өміріне әсер ететін маңызды әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштердің бірі болып табылады. Осыған орай, бұл кезең ішінде Шымкент қаласындағы азық-түлік емес тауарлардың баға деңгейіндегі өзгерістерге, оған әсер еткен негізгі факторларға және болжамды көрсеткіштерге кеңінен тоқталамыз.
Жалпы макроэкономикалық жағдай
2025 жылдың алғашқы 9 айында Қазақстан Республикасында инфляция деңгейі тұрақты түрде өсіп отырды. Ұлттық статистика бюросының деректеріне сүйенсек, осы кезеңде тұтыну бағаларының индексі ел бойынша 9–10% аралығында өзгеріп отырды. Азық-түлік емес тауарлар сегментінде бұл өсім 8,7–9,7% аралығында болды. Ал Шымкент қаласында кейбір айларда бұл көрсеткіш ұлттық орташа деңгейден жоғары болғанын байқауға болады.
Азық-түлік емес тауарлар нарығының құрылымы
Азық-түлік емес тауарлар — бұл халық күнделікті тұтынатын, бірақ азық-түлікке жатпайтын өнімдер. Бұл санатқа төмендегі тауарлар кіреді:
• Киім-кешек және аяқ киім
• Жиһаз және тұрмыстық заттар
• Электр және электрондық құрылғылар (тұрмыстық техника)
• Гигиеналық және тазалық құралдары
• Құрылыс материалдары
• Автокөлік бөлшектері және қосалқы заттар
Бұл тауарлардың көбісі импорттық сипатқа ие, сондықтан сыртқы нарықтағы өзгерістер мен ұлттық валюта бағамының тұрақсыздығы олардың бағасына тікелей әсер етеді.
Шымкент қаласындағы баға өсімінің ерекшеліктері
Шымкент — Қазақстандағы үшінші мегаполис. Бұл қалада халық саны қарқынды өсіп келеді, соған байланысты тұтынушылық сұраныс та артып отыр. Азық-түлік емес тауарларға деген сұраныстың өсуі, бір жағынан, бағаның көтерілуіне ықпал етеді.
2025 жылдың алғашқы 5 айының қорытындысы бойынша Шымкент қаласында азық-түлік емес тауарлар бағасының өсімі 3,1% деңгейінде болғаны туралы ресми ақпарат жарияланған. Бұл дерек — тек жартыжылдық көрсеткіш, бірақ қалған айларда да осындай үрдіс сақталған жағдайда, жыл соңына дейін бұл көрсеткіш 6–8%-ға жетуі мүмкін.
Бағаның өсуіне әсер еткен факторлар
Азық-түлік емес тауарлар бағасының өсуіне бірнеше негізгі фактор әсер етті:
1. Импорттық тәуелділік
Киім, аяқ киім, тұрмыстық техника секілді тауарлардың басым бөлігі шетелден әкелінеді. Теңгенің құнсыздануы бұл тауарлардың бағасына тікелей әсер етеді.
2. Логистика және көлік шығындары
Шымкентке жеткізілетін тауарлардың көпшілігі Алматы, Астана немесе шетелден тасымалданады. Жанар-жағармай бағасының өсуі тасымалдау құнын арттырады, бұл да тауар бағасының өсуіне алып келеді.
3. Сауда желілерінің үстеме бағасы
Делдалдар мен бөлшек сауда желілері тауар бағасына қосымша үстеме қосып сатады. Кейбір жағдайларда бұл үстеме 20–30%-ға дейін жетуі мүмкін.
4. Сұраныс пен ұсыныс теңгерімсіздігі
Тұрмыстық техника немесе құрылыс материалдарына сұраныс маусымдық сипатқа ие. Құрылыс маусымы кезінде құрылыс материалдары мен құралдары қымбаттайды.
5. Әлемдік нарықтағы өзгерістер
Геосаяси тұрақсыздық, халықаралық тасымал жолдарының өзгеруі немесе жаһандық инфляция секілді факторлар да отандық нарыққа өз әсерін тигізеді.
Аймақтық салыстыру
2025 жылдың алғашқы жартысында Алматы қаласы мен Астана қалаларында азық-түлік емес тауарлар бағасының өсімі 4–5% деңгейінде болса, Шымкентте бұл көрсеткіш 3,1% болған. Алайда маусымнан бастап оңтүстік аймақтарда бағаның күрт өсуі байқалғаны туралы сараптамалық материалдарда айтылды.
Болжам мен қорытынды
Жоғарыда аталған факторларды ескере отырып, 2025 жылдың 9 айында Шымкент қаласындағы азық-түлік емес тауарлардың бағасы кем дегенде 6–9% аралығында өскен деп болжауға болады. Бұл көрсеткіш жыл соңына қарай 10–11% деңгейіне жетуі де мүмкін, егер инфляциялық қысым сақталатын болса.
Ұсыныстар
1. Өңірлік билік органдарына азық-түлік емес тауарлар бағасын тұрақтандыру мақсатында логистика мен тасымал инфрақұрылымын жақсарту қажет.
2. Жергілікті кәсіпкерлерді отандық өнім шығаруға ынталандыру арқылы импорттық тәуелділікті азайту керек.
3. Тұтынушылардың сатып алу қабілетін сақтау үшін бағаны тұрақты мониторингтеп, қажет болған жағдайда мемлекеттік реттеуші тетіктерді қолдану ұсынылады.
Қорытынды
Азық-түлік емес тауарлар бағасының өсуі — халықтың тұрмыс сапасына тікелей әсер ететін экономикалық құбылыс. Шымкент қаласында бұл көрсеткіштің өсуі жалпы елдік инфляциялық трендке сай келеді және ол сыртқы және ішкі экономикалық факторлармен тығыз байланысты. Мемлекеттік және өңірлік деңгейде тиімді экономикалық саясат жүргізілсе, бұл өсімді бақылауда ұстауға болады.
